Vraagje: stónd of stáát de wereld op z'n kop?

Veel mensen hebben het gevoel dat de wereld (meer en meer) op zijn kop staat. En in een bepaald opzicht is dat gevoel heel voorstelbaar. Tegelijkertijd zou je ook kunnen zeggen dat de wereld zoals we die kenden altijd al op zijn kop stond. En dat we middenin het proces zitten om te gaan wennen aan een wereld die in die zin niet meer op zijn kop staat.

Er zijn talloze voorbeelden van hoe we de dingen nu georganiseerd hebben, die er wat mij betreft op wijzen dat we de boel behoorlijk hebben omgekeerd. Misschien mag ik een aantal gedachte-experimenten doen om te laten zien wat ik precies bedoel.

Ik focus me - om het eenvoudig te houden - op drie verschillende perspectieven op het thema 'gezondheid'. De invalshoek verschilt per voorbeeld, maar ze hebben uiteindelijk allemaal met elkaar te maken. Ik koos voor dit thema, omdat veruit de meeste mensen zich daarmee kunnen identificeren. Al was het alleen maar, omdat we over het algemeen lijken te vinden dat onze gezondheid uiteindelijk een heel groot goed is. Die draagt naar ons gevoel erg bij aan hoe we ons leven zo optimaal mogelijk kunnen leven.

GEDACHTE-EXPERIMENT 1

We horen niet anders dan dat onze gezondheidszorg veel te veel kost en dat we moeten bezuinigingen (minder vergoeden). Of dat we als gebruiker meer moeten betalen. Op dit moment blijken we zo'n 13 procent van wat we in Nederland verdienen uit te geven aan zorg. Als dat zo doorgaat, zo is de boodschap van de overheid, dan stijgt dat percentage in 2040 naar 31 procent (dit soort cijfers kun je overigens om allerlei redenen met een korreltje zout nemen, maar het voert voor ons doel hier wat te ver om daar dieper op in te gaan).

Stel je nu eens voor dat je een willekeurige supermarkt in loopt. Je kijkt om je heen en neemt in je op welke producten daar staan en welke daarvan onze gezondheid ten goede komen en welke mogelijk niet. Hoe staan gezonde en ongezonde producten uitgestald? Zijn de spullen die minder goed voor ons zijn opvallend opgesteld of juist niet?

Je loopt vervolgens naar de kassa en ziet wat er zoal in de winkelwagentjes ligt.

WAT NIEUWSGIERIG MAAKT IS...

• Komt dat wat mensen kopen hun gezondheid ten goede of is dat de vraag?

• En hoe draagt dat bij aan stijgende kosten van het gezondheidszorgsysteem?

• Waarom staan er in de supermarkt eigenlijk spullen die niet bijdragen aan gezondheid, wie heeft daar baat bij?

GEDACHTE-EXPERIMENT 2

We horen niet anders dan dat we meer mensen aan het werk moet helpen en houden, omdat 'de economie meer moet groeien'. Daarvoor heb je mensen nodig die gezond zijn, die energie hebben. Dan kun je het beste van jezelf (blijven) geven.

Stel je nu eens voor dat je bij een willekeurige eengezinswoning staat in een willekeurige nieuwbouwwijk. Je belt aan en vraagt of je een paar vragen mag stellen over hoe de mensen die hier wonen denken over hun leven: wat er goed gaat, waar ze zich zorgen over maken enzo meer.

Je vraagt eerst maar eens naar de zogeheten sociaal-economische positie van deze mensen om je een beeld te vormen van hun welvaart. Daarna wil je vragen naar hoe zij hun welbevinden ervaren.

Deze mensen blijken een midden-inkomen te hebben van tussen de 38.000 en 40.000 euro per jaar. Dat klinkt vanuit financieel oogpunt dus best okee. Maar als je even later doorvraagt naar hoe het volgens hen staat met het welbevinden, dan blijken er nogal wat zorgen te zijn die hun effect hebben op de kwaliteit van leven.

Het gezin kan bijvoorbeeld al langere tijd moeilijk rondkomen, omdat de woonlasten te hoog zijn geworden. Dat maakt vervolgens dat er in de supermarkt vooral gelet wordt op artikelen die het goedkoopst en voldoende voedzaam zijn en niet per se het gezondst. En het maakt ook dat er zorgen zijn over wat de kinderen nodig hebben (zoals straks een vervolgopleiding, die ze volgens de norm van onze huidige samenleving nodig hebben om via betaald werk bij te kunnen dragen aan de samenleving c.q. de economie).

Als je het verhaal van dit gezin later nog eens checkt op of dit nu algemeen geldt of eerder een uitzondering is, dan ontdek je een aantal interessante dingen. Zo blijkt dat ons nationaal instituut voor budgettering (Nibud) eind 2016 heeft laten weten dat mensen met een gemiddeld inkomen inmiddels moeilijker kunnen rondkomen dan mensen met minimuminkomen. En dat dat onder meer te maken heeft met hun alsmaar stijgende woonlasten en belastingmaatregelen, die maken dat er netto minder te besteden overblijft. En je ontdekt ook dat het gevolg van die dalende welvaart zich laat zien in voorspellingen van het Centraal Cultureel Planbureau voor dit jaar: er is een lichte stijging van het aantal arme mensen in ons land (in totaal zou het nu gaan om ruim 1,1 miljoen mensen).

WAT NIEUWSGIERIG MAAKT IS...

• Hoe logisch is het eigenlijk dat we de maatschappij zo georganiseerd hebben dat mensen moeten betalen voor basale behoeften als wonen (of andere basale benodigdheden om gezond en vitaal te blijven zoals gezond voedsel, basale kleding etc.)? En dat de kosten daarvan kennelijk ook 'de pan uit kunnen rijzen'?

• Hoe hebben de zorgen die mensen zich maken invloed op hun gezondheid en dus of en hoe ze kunnen (blijven) bijdragen aan de samenleving?

• En wat betekent dat weer voor de kosten van de gezondheidszorg?

GEDACHTE-EXPERIMENT 3

Sinds de jaren '80 is steeds breder bekend geworden hoe onze omgeving van invloed is op hoe en hoe snel we kunnen genezen van ziekte (zowel geestelijke als lichamelijke aandoeningen). Waarbij ook de manier waarop we benaderd worden door mensen die zorg geven belangrijk blijkt te zijn. Dat er in die paar decennia zoveel meer bekend is geworden, heeft te maken met allerlei onderzoek. In het algemeen komt daar steeds uit naar voren dat uiteenlopende factoren van invloed zijn op onze genezingsprocessen, waar we in de gezondheidszorg dus rekening mee zouden kunnen houden (want hoe sneller mensen genezen, hoe lager de kosten en hoe eerder zij weer vitaal genoeg zijn om bij te dragen aan de samenleving).

De factoren die van invloed blijken te zijn op genezing zijn niet zo ingewikkeld om te begrijpen en vaak gaat het ook om goed te organiseren zaken als: de manier waarop de omgeving is ingericht (hoeveel mensen verblijven er op een kamer, is er voldoende privacy en rust), het geluid (is er veel of weinig en bijvoorbeeld hard geluid dat rust verstoort), het licht (is er veel of weinig natuurlijk of onnatuurlijk licht, dat van invloed is op een gezond bioritme), het kleurgebruik (dat van invloed is op je gemoedstoestand en je kunnen oriënteren), het al dan niet naar buiten kunnen (dat van invloed is op bewegen, afleiding, licht, werking van hersenen en dus bijvoorbeeld het optimaliseren van het geheugen etc.), het uitzicht vanuit je bed/kamer (een mooi uitzicht in plaats van een blinde muur komt de genezing ten goede).

En in de bejegening draagt bijvoorbeeld het feit dat je welkom geheten wordt, dat er tijd en aandacht voor je is en respectvol gedrag van zorgverleners bij aan sneller herstel.

Stel je voor dat je een (psychiatrisch) ziekenhuis, een verzorgings-/verpleeghuis of een andere voorziening waar mensen verblijven in loopt. Wat is het beeld dat voor je geestesoog verschijnt? Is de sfeer warm? Is het een plek waar je best graag bent? Zijn er mensen die echt tijd hebben voor anderen? Die uitgebreid aandacht besteden aan hoe het gaat met de ander, zowel aan het lichamelijke als het geestelijke welzijn?

WAT NIEUWSGIERIG MAAKT IS...

• Hoe komt het dat er al langere tijd zoveel bekend is over factoren die van invloed zijn op genezing en herstel, maar dat je in een gemiddelde gezondheidszorginstelling niet het gevoel hebt dat er met die kennis structureel iets wordt gedaan (zowel als het gaat om de omgeving als om hoe mensen worden benaderd? (voor zover ik het weet hebben mensen die in de zorg werken bijvoorbeeld helemaal niet de tijd om echt aandacht voor anderen te kunnen hebben).

• Wat is het effect van hoe we dit georganiseerd hebben op de kosten van de gezondheidszorg? Op de gezondheid van mensen? Op onze collectieve angst - die weer van invloed is op onze gezondheid - om ooit in een ziekenhuis of andere zorginstelling terecht te komen?

DE GELAAGDHEID VAN DE WERKELIJKHEID

Het is zeker niet de eerste keer dat gedachten en vragen als deze in me opkomen. Maar een aantal jaren geleden ben ik er voor het eerst wel in meer concrete zin iets mee gaan doen. Bijvoorbeeld via het maken van uitingen als deze (en hierin staan ook andere voorbeelden, die je doen afvragen waarom we onszelf op deze 'de-wereld-op-z'n-kop-manieren' georganiseerd hebben).

Het antwoord op die 'waarom-vraag' is niet altijd zo eenvoudig te geven. In het voorbeeld van het hierboven genoemde document wordt vooral gewezen naar hoe alles in onze samenleving gericht is op economische in plaats van menselijke waarden. En dat leidt zeker tot heel curieuze (beleids)keuzes, die lang niet altijd met het vergroten van ons welbevinden te maken hebben. Maar dat is niet de enige reden. De werkelijkheid bestaat uit meer lagen dan we vaak geneigd zijn te denken (waar we in een aantal blogs op Deja.Nu ook vaker aandacht aan hebben besteed, meer dan we hier nu kunnen doen, dus kijk daarvoor graag hier).

En die waarom-vraag is in dit stadium misschien ook niet meer de belangrijkste. Want het zou goed kunnen zijn dat we al veel meer toe zijn een de 'hoe-doen-we-het-dan-wel-vraag'. Dat kunnen we bijvoorbeeld aflezen aan het feit dat er steeds meer mensen en initiatieven zijn, die zich al richten op 'radicaal anders'. En op een wereld die niet meer op zijn kop hoeft te staan zoals dat nu het geval is (over de toename van al die eigen initiatieven kon je onder meer in deze blog meer lezen).

Wat ik met schrijven van deze blog in elk geval graag wilde doen, is m'n gedachten nog maar eens op een rij zetten als het gaat om de vraag: staat de wereld nu op zijn kop of stond de wereld op zijn kop? En is het vooral dat laatste waar we - al werkend aan dit grote omwentelingsproces - aan moeten wennen in deze roerige perioden?

Want als dat laatste inderdaad het geval is, dan kunnen we de gebeurtenissen in ons leven en op wereldse schaal anders leren interpreteren. En hoeven we er niet zo bang, verontrust, verbaasd, ontdaan etc. over te zijn als we nu geneigd zijn (wat naar mijn idee iets anders is dan dat je niet altijd even optimistisch bent. Bijvoorbeeld omdat we meeleven met alle mensen (inclusief onszelf), wanneer deze intense veranderingsprocessen in persoonlijke zin tragische gevolgen hebben).

TEVREDEN MET ONVRIJHEID?

En ik schreef deze blog - zo vermoed ik nu - misschien ook juist in aanloop naar wat we wel 'verkiezingen' noemen. Maar waarvan je je in dit licht bezien ook kunt afvragen of dat wat je kiest niet betekent dat de wereld vooral op zijn kop blijft staan zoals we het kennen. Waardoor 'vooruitgang in steeds meer balans' hoe dan ook uitblijft.

Want als ik tot slot nog één voorbeeld mag geven van wat er ook op zijn kop staat in deze wereld, dan lijkt het wel het politieke systeem - ofwel de democratie - te zijn. Ik heb geleerd dat 'democratie' betekent het volk (van het Griekse dèmos) regeert (van het Griekse krateo). En als ik de eerder gegeven voorbeelden serieus neem, dan vermoed ik dat er nogal wat mensen zijn die niet werkelijk ervaren dat zij regeren - niet over hun eigen leven dus laat staan over hoe de samenleving georganiseerd is.

Niet dat we de wereld om ons heen de schuld hebben te geven van hoe het er voor staat in ons leven. Dat is wat mij betreft niet waar het om gaat. We hebben allemaal - kortere of langere tijd - geleefd in en met de huidige systemen, omdat we als mensheid kennelijk nog niet zover waren dat we daar iets aan wilden doen. En dat begint nu mogelijk te veranderen - met alle gevolgen van dien.

In dat kader hoorde ik laatst iemand iets zeggen dat interessant is:

stemmen is aangeven dat je tevreden bent met je onvrijheid.

Ook een uitdagende gedacht om eens op te sudderen, terwijl we ondertussen talloze manieren vinden en onze verantwoordelijkheid aanwenden om onszelf en de wereld op heel eigen voeten te zetten.