Een leven lang 'OEI, ik GROEI!' (perspectieven 1/4)

Het onderwerp van de vorige blog roept de nodige - en vooral ook begrijpelijke - vragen op. Even kort geschetst ging die over hoe onze samenleving zich ontwikkelt van een cultuur gebaseerd op 'verdelen en heersen' naar 'verenigen en dienen'. De belangrijkste vraag die daarbij opkomt is: betekent 'dienen' dan ook dat we geen machtsstructuur (hiërarchie) meer kennen? En als dat zo is, hoe organiseren we onszelf dan?

DE HIËRARCHIE VAN DE UITERLIJKE CRITERIA

Om het beeld over wat die evolutie praktisch kan betekenen helderder te maken, is het allereerst nuttig om het begrip 'hiërarchie' onder de loep te nemen. Op dit moment kennen we in onze cultuur vooral dat wat je 'dominantie hiërarchieën' kunt noemen. We zien die manier van organiseren overal om ons heen. In bedrijven hebben we de top, de middenlaag en de werkvloer. In scholen hebben we een hoofd, onderwijsgevenden en overige medewerkers. In ziekenhuizen hebben we directie, staf en werkvloer. Dit soort hiërarchieën bestaan veelal uit mensen die een bepaalde positie hebben op basis van een aantal criteria.

Ze hebben bijvoorbeeld ergens voor gestudeerd. Of ze hebben veel ervaring op een bepaald gebied. Of ze zijn om andere redenen en bijvoorbeeld 'via-via' op de plek terecht gekomen waar ze nu zijn (een goed voorbeeld is een koning(in) die geboren wordt in een bepaald geslacht en daarom staatshoofd is).

We gaan er bij de opbouw van dominantie hiërarchieën veelal vanuit dat iemand iets kan dat nodig is op de plek waar hij werkt. En we doen dat op basis van een aantal uiterlijke criteria (papieren, ervaring, contacten, geboorterecht). Verder wordt de plek die iemand heeft in de dominantie hiërarchie gekoppeld aan een bepaalde status (macht). En status is in onze samenleving een groot goed (groter dan bijvoorbeeld ontwikkeling van je bewustzijn).

Zo bezien is het niet moeilijk om te zien waar het principe van 'verdeel en heers' vandaan komt. Want als we een bepaalde status (macht) koppelen aan bepaalde plekken in de samenleving, en sommige plekken zijn schaarser dan andere, dan hebben we de neiging om elkaar te beconcurreren. En het vergroot de kans dat we anderen hun plek willen wijzen en hen daar ook graag houden. Zodat de machtsstructuur - en dus onze positie - veilig gesteld is.

DE HIËRARCHIE VAN DE UITERLIJKE & INNERLIJKE CRITERIA

Waar we in onze cultuur niet of nauwelijks bekend mee zijn dat is het fenomeen van de 'ontwikkelings-hiërarchie'. Dat zijn vormen van hiërarchie, die niet alleen gebaseerd zijn op de meer uiterlijke criteria, zoals hierboven genoemd, maar ook op innerlijke.

Met deze vorm van hiërarchie erkennen we dat het bewustzijn van mensen aan groei onderhevig is. Die groei ontstaat niet alleen door de kennis en ervaring die we tijdens het leven van het leven opdoen. Maar ook door of en hoe we begeleid worden om onze bewustzijnsgroei ter hand te nemen. Dat is iets dat nu nog heel weinig aandacht krijgt (in onze samenleving nemen we zelfs aan dat ontwikkeling van je bewustzijn stopt als we eenmaal in biologische zin 'volwassen' zijn).

Toch merken we in ons dagelijks leven dat sommige mensen wijzer met bepaalde situaties om lijken te gaan dan andere (zelfs al hebben ze eenzelfde soort opleiding en ervaring). Bewustzijnsontwikkeling stopt dus kennelijk niet als je biologisch gezien volwassen bent. Als we kunnen begrijpen waarin dat verschil 'm nu precies zit, dan kunnen we ook gaan zien hoe je een samenleving kunt inrichten op basis van ontwikkelings-hiërarchieën. En hoe dat leidt tot dat we ons zullen gaan organiseren op basis van de uitgangspunten 'verenigen en dienen'.

VOORBEELD

Eén van de belangrijkste criteria waar we de capaciteit van ons bewustzijn aan kunnen aflezen, is hoeveel perspectieven we kunnen innemen in een bepaalde situatie. Daarbij gaat het er niet om dat we mensen op basis daarvan categoriseren zoals we in dominantie-hiërarchieën gewend zijn te doen (de ene mens staat hoger en de ander lager op de ladder). Maar het gaat erom dat we recht doen aan de ontwikkeling van elk mens, doordat hij een plek heeft in de samenleving die hem optimaal ondersteunt in zijn groei (hoe klein of groot ook). Houd dat dus graag in je achterhoofd als we kijken naar een vorm van ontwikkelings-hiërarchie:

GEEN PERSPECTIEF

• er zijn mensen die niet kunnen zien wat hun eigen perspectief op zaken is. Ze hebben niet geleerd hoe dat te doen. Je kunt hen vragen naar hun mening, maar ze vinden het lastig om een antwoord te geven (met als gevolg dat dat wat er in hen leeft in de samenleving vaak niet op een adequate manier gehoord wordt).

EEN PERSPECTIEF

• er zijn mensen die hun eigen perspectief op zaken goed kunnen zien, maar die het perspectief van een ander niet kunnen zien. Ze hebben dat niet geleerd (met als gevolg dat zij veel conflicten met anderen kunnen hebben. De structuur van onze huidige samenleving is er vervolgens niet op ingericht om hen te helpen om adequaat om te gaan met conflict).

TWEE PERSPECTIEVEN

• er zijn mensen die zelf een perspectief hebben, maar die zich ook gaandeweg pas echt een mening vormen. Dat doen ze door hun mening terzijde te schuiven om naar het perspectief van een ander te luisteren. Ze identificeren zich ook met dat wat de ander vindt. Daarna komen ze tot een eigen perspectief op basis van alle informatie.

DRIE PERSPECTIEVEN

• er zijn mensen die hun eigen perspectief vormen door zich te niet alleen te identificeren met hun eigen mening en die van de ander, maar die ook bekijken wat de gevolgen zijn van de verschillende perspectieven voor het geheel. Ze stellen zich de vraag wat de verschillende meningen betekenen voor zichzelf, voor jou, voor de groep waar jullie onderdeel van zijn (de buurt, de stad, de samenleving enz.).

EN ZO VERDER...

• er zijn mensen die vier perspectieven in kunnen nemen bijvoorbeeld doordat ze niet alleen doen wat er hierboven staat, maar ook oog hebben voor het proces van de meningsvorming zelf (ze kijken dus naar hoe het proces is verlopen en wat dat zegt over eventuele uitkomsten).

• er zijn mensen die vijf perspectieven in kunnen nemen, omdat ze niet alleen oog hebben voor alles wat hierboven staat. Maar ook voor hoe het proces van de meningsvorming zich heeft ontwikkeld en zich verder kan ontwikkelen en wat dat zegt over de uitkomsten.

• er zijn mensen die zes perspectieven in kunnen nemen, omdat ze oog hebben voor alles wat hierboven staat, en omdat ze in beeld hebben wat de invloed van de buitenstaanders is op het proces. En het effect daarvan op de uitkomsten. En zo kunnen we doorgaan met steeds weer nieuwe perspectieven leren innemen, die ons meer informatie geven over een bepaalde situatie. Waardoor we, als we daarin geoefend zijn, kunnen komen tot een optimale afweging van belangen voor allerlei betrokkenen. En een zo compleet mogelijk eindoordeel dat zoveel mogelijk recht doet aan het geheel.

De capaciteit om perspectieven in te kunnen nemen, is dus een belangrijke basis van hoe je 'ontwikkelings-hiërarchieën' vorm geeft op basis waarvan je een samenleving inricht. Als we op deze hele andere manier naar hiërarchieën kijken, dan zie je ook hoe noodzakelijk die zijn als we écht recht willen doen aan elk mens, aan ieders plek in de samenleving. Zodat die optimaal bijdraagt aan mogelijkheden voor ieders groei.

DE CAPACITEIT OM DIENEND TE ZIJN

Diegenen die veel invloed willen hebben op de richting van de samenleving moeten dus 'dienend' zijn. In die zin dat zij in staat zijn om zoveel mogelijk perspectieven in te nemen, zodat zij de verschillende perspectieven van mensen in ogenschouw kunnen nemen. En zodat zij in samenspraak met de samenleving komen tot manieren van doen die recht doen aan het geheel.

Zij moeten dus ook in staat zijn om helder te krijgen - en transparant te zijn - over welke perspectieven zwaarder en minder zwaar wegen. Steeds bezien vanuit het belang van het geheel. En zij moeten kunnen afwegen wat dat betekent voor de verdere gang van zaken.

Kortom, mensen die de verantwoordelijkheid daarvoor willen nemen worden gescreend op of en hoe zij in staat zijn om om te gaan met een grote mate van complexiteit. En dat zegt alles over hun bewustzijnsontwikkeling (en veel minder over hun papieren). Dit is iets dat we in onze huidige samenleving niet doen, omdat we de binnenkant van de mens niet in beeld hebben.

Terwijl er in een samenleving die uitgaat van 'verenigen en dienen' zo wordt samengeleefd groeit 'het geheel' zelf dus ook steeds verder. Mensen worden bewuster. Dat ontstaat als we erkennen dat elk mens zijn eigen optimale plek heeft in het geheel. En als we de samenleving zo inrichten dat mensen kunnen groeien, zo ver als dat maar kan.

Bijvoorbeeld door ouders te ondersteunen bij het bewust(er) opvoeden van kinderen. Door aandacht te hebben voor bewustzijnsontwikkeling in het onderwijs (dat er in zo'n samenleving heel anders uit gaat zien). Door mensen te helpen om adequater om te gaan met conflicten (rekening houdend met hun capaciteit om het perspectief van een ander in te nemen). En door bij dat alles steeds te streven om recht te doen aan het geheel.

Aan degenen die richting willen geven aan dit proces (en aan iedereen in de maatschappij die een positie heeft waar hij te maken heeft met samenbrengen van verschillende perspectieven ten behoeve van het geheel), wordt dus niet alleen de eis gesteld dat ze de juiste papieren en ervaring voor hun taak hebben, maar dat hun bewustzijn voldoende ontwikkeld is.

In de evolutie van onze virtuele werkelijkheid zullen 'dominantie hiërarchieën', waar iedereen zijn plek heeft in een bepaalde pikorde, gaan verdwijnen. Wat dat van ons mensen vergt komt in een volgende blog nog aan de orde. Want het is voor ons vaak veel lastiger om meerdere perspectieven in te nemen, dan je misschien zou vermoeden. We zijn vaak geneigd te denken dat het onwil is als een ander ons niet begrijpt. Het zijn echter vooral de regels van ons biologische systeem die daar debet aan zijn. Maar het goede nieuws is dat ons biologische systeem een virtueel systeem is en dat je het dus kunt trainen (zoals op allerlei blogs op deze site al vaak is beschreven). En nog beter nieuws is dat we in het ongemak dat we tijdens die training ervaren ook het nodige kunnen ontdekken dat ons juist verrijkt. Ik noem dat ook wel: Onze Schatten in de Put.

_____________________________________________________

GERELATEERDE BLOGS

>>> Andere delen in deze serie:

- De dingen zien zoals WIJ zijn (deel 2)

- Ik zie ik zie wat jij (niet) ziet (deel 3)

- Jij ziet jij ziet wat ik niet zie (deel 4)

>>> Overige gerelateerde blogs, gebundeld in een e-boek op deze pagina.

Onderwerpen daarin zijn:

- Het fundament van onze overtuigingen

- Weten wanneer overtuigingen vriend of vijand zijn

- Het bewuste in het onbewuste brengen