Op welk 'level' spelen we ons samenlevingsspel?
Toen ik op kamers ging, en dus al mijn eigen boodschappen moest betalen, werd ik me pas echt bewust van wat mijn dagelijkse levensonderhoud eigenlijk kostte. En hoogst verbaasd was ik bijvoorbeeld bij de ontdekking dat ik voor een doosje tampons of een pak maandverband wel een paar gulden neer moest leggen. Waarom, vroeg ik me af, moet ik (zoveel) betalen voor iets waar je als vrouw niet zonder kunt en wat dus voorziet in een basisbehoefte?
Dat was het begin van een hele reeks vragen over hoe de samenleving georganiseerd is. De antwoorden op die vragen vond ik langzaamaan, toen ik verder durfde te gaan kijken dan al hetgeen me geleerd was over wat 'normaal is in het leven'.
DE PUZZELVRAGEN
Een greep uit de vragen - groot en klein - die me bezighielden, om je een idee te geven van de puzzel waarin ik me bevond (en waarvan ik vermoed dat velen van ons zich in meer of mindere mate in bevinden).
Waarom staat de supermarkt vol met producten, die schadelijk zijn voor onze gezondheid en kun je die voor een habbekrats kopen?
En waarom klaagt de overheid er tegelijkertijd over dat de kosten voor onze gezondheidszorg uit de hand lopen, waardoor er bezuinigd moet worden, de kwaliteit van zorg onder druk staat, mensen meer moeten gaan betalen voor allerlei vormen van zorg waardoor ze minder snel een beroep doen op iemand als er iets aan de hand is en dus de kans groter is dat hun gezondheid er niet beter op wordt etc.
Waarom zijn er mensen dakloos, terwijl er duizenden vierkante meters kantoorruimte leeg staan?
Waarom betalen we überhaupt voor basisbehoeften als: voedsel, water, electriciteit en wonen? En voor bewegingsactiviteiten? Allemaal zaken die essentieel zijn om ons leven op een gezonde manier vorm en inhoud te kunnen geven?
Waarom lopen massa's vrouwen een leven lang op hoge hakken, terwijl dat allesbehalve comfortabel, praktisch en gezond is?
Waarom dragen massa's mannen een pak, of het nu vriest dat het kraakt of dat de mussen van het dak vallen?
Waarom volgen zoveel mensen de mode waardoor ze allemaal op elkaar lijken, terwijl iedereen juist ook zo zijn best doet om 'speciaal' te zijn?
Hoe komt het dat er in de samenleving zoveel werk gedaan wordt (en te doen is) en dat we het niet voor elkaar krijgen om mensen die zogenaamd werkeloos zijn zo te matchen dat zij een plekje kunnen vinden waar zij zinvol kunnen bijdragen?
Hoe komt het dat hele bevolkingsgroepen, zoals de 2,7 miljoen ouderen, na hun pensioen in maatschappelijke zin min of meer worden afgeschreven, waardoor zij vervolgens alle mogelijke moeite hebben om die levensfase als zinvol te ervaren met allerlei gevolgen voor hun (psychische) gezondheid en dus ook de mensen in hun omgeving?
Hoe is het gekomen dat mensen die minder geld en opleiding genoten hebben er qua gezondheid slechter aan toe zijn, dat zij leefgewoonten van generatie op generatie overdragen en we die ontwikkeling geen halt toeroepen?
Dit is maar een kleine greep uit een stroom aan vragen, die zich continu aandient. Ik koos deze 10, omdat het voorbeelden zijn waar we allemaal, elke dag mee te maken (kunnen) hebben. Als je mensen vraagt waarom zij denken dat het zo georganiseerd is, dan lijkt het meest voorkomende antwoord te zijn dat dat het allemaal te maken heeft met het motto: money makes the world go round. Ofwel: onze samenleving is vooral gericht op economische waarden.
ANTWOORDEN EN NIEUWE VRAGEN
Nu hoef je geen economie gestudeerd te hebben om te zien dat dat inderdaad waar is. Maar er dient zich dan ook meteen een nieuwe vraag aan: waarom is dat dan zo?
Mijn studie van de evolutie van het menselijk bewustzijn bracht me in eerste instantie naar nog wat dieperliggende antwoorden. Zoals je bijvoorbeeld in de vorige blog kon lezen, maakt de mensheid als geheel - en daarmee elk mens afzonderlijk - een bepaalde bewustzijnsontwikkeling door. Ik noem die stadia van ontwikkeling 'programma's' om ermee aan te geven dat ik niet per se geloof dat ze organisch zijn ontstaan, maar dat ze alles te maken hebben met de verhalen die we verteld krijgen en die we vervolgens aan onszelf vertellen.
En als je die ontwikkeling op hoofdlijnen bekijkt, dan kun je zien dat we in onze westerse wereld - sinds zo'n beetje de renaissance - meer en meer waarde zijn gaan hechten aan zaken als status en dus het materiële gewin dat daarmee gepaard gaat (lees om een beter beeld te krijgen in de vorige blog bijvoorbeeld het kopje 'de fase van de winnaar'). En dat is, op dit moment, nog de dominante fase van bewustzijn waarin een heel groot deel van de westerse mens verkeert. In die zin is het niet zo verwonderlijk dat we een samenleving hebben zoals de onze.
Maar ook dit antwoord levert een nieuwe vraag op: is dit de enige weg die we kunnen gaan? Zou die ontwikkeling van ons bewustzijn ook anders kunnen gaan? Hadden we - in termen zoals we die hier gebruiken - ook een ander programma kunnen maken, waardoor het motto love makes the world go round is?
Dat is een uitdagende vraag, waar ik geenzins meteen een kant en klaar antwoord op heb, maar ik wil wel een aanzet doen waardoor we onze gedachten erover kunnen laten gaan. Zo maken we wellicht een begin met programma's overschrijven, die ons niet dienen.
Om dat grondig te kunnen doen, begin ik bij ons 'gezamenlijke begin': de evolutie van de aarde en de mensheid. Ik heb daar op deze pagina al eens uitgebreid aandacht aan besteed, dus geef er nu alleen een heel beknopte beschrijving van. Precies genoeg om meer duidelijkheid te kunnen creëren.
Het evolutieverhaal zoals we dat uit standaard boeken geleerd krijgen, is heel in het kort als volgt:
13,8 miljard jaar geleden vond er in ons universum een oerknal plaats, die maakte dat er 'tijd' en 'ruimte' ontstond
wolken van atomen balden samen om als het ware gaswolken te vormen
de druk in die gaswolken werd zo groot dat ze uit elkaar spatten waardoor er sterren werden gevormd
4,5 miljard jaar geleden werd een van die sterren onze zon
rondom de zon cirkelden proto-planeten, die in dichtheid toenamen en de huidige negen planeten van ons zonnestelsel vormen. De derde planeet vanaf de zon was onze aarde.
op de aarde leefden in eerste instantie alleen eencellige microben, die langzaamaan meer complex werden in hun structuur en functionaliteit
550 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste meercelligen (zoals kwallen)
zo'n 400 miljoen jaar geleden leerden de verder geëvolueerde waterwezens hoe ze ook op het land konden overleven en evolueren
dat leidde er 150 miljoen jaar geleden onder meer toe dat er dinosaurussen rondliepen op aarde
en 65 miljoen jaar geleden het zoogdier zijn intrede deed
en daaruit kwam zo'n 5 miljoen jaar geleden de mensaap voort die de uiteindelijke voorouder van de huidige mens is.
Dat is in een notendop het technische verhaal van onze evolutie zoals we dat krijgen geleerd. Ik herinner me dat ik als meisje naar de hemel keek (mijn vader leerde me over waar 'de grote en de kleine beer' te vinden waren en natuurlijk 'het steelpannetje'), en me bewust werd van de enorme ruimte om onze aarde. En dat bracht me er weer toe om te bedenken hoe het toch mogelijk was dat wij de enige mensen waren in de enorme ruimte. En toch was dat zo, zo verzekerde mijn vader me. Ik heb hem (gelukkig) nooit echt geloofd ;)
Later op school leerde ik dus wat mijn vader ook had geleerd: onze aarde is inderdaad de enige planeet waar leven mogelijk was. En ik leerde er ook dat het tot stand komen van die planeet te danken was aan een aaneenschakeling van 'toevallige gebeurtenissen' en 'gelukstreffers' en natuurlijk 'het recht van de sterkste'. Ik was er wel van onder de indruk, maar het leek me eigenlijk ook een heel sterk verhaal. Al snapte ik niet hoe het anders zou kunnen zijn gegaan.
EEN BEWUST UNIVERSUM
Inmiddels heb ik kennis mogen nemen van heel uiteenlopende andere versies van het verhaal over onze evolutie. En dat maakt het er niet makkelijker op om uit te vinden wat (voor mij) het meest waar is. Maar als ik het gemakshalve even houd op het standaard verhaal, dan is er een ding waarvan ik inmiddels weet dat het niet waar is c.q. kan zijn. En dat is de aanname dat deze aarde, en alles daarop, het gevolg zijn van louter toevallige gebeurtenissen in de kosmos. Omdat, zo is dus de redenatie, ons universum bestaat uit materie en materie is dood en dus onbewust.
Mijn eigen reizen in bewustzijn - waar de inhoud op Deja.Nu een weerspiegeling van is - hebben me laten zien dat materie niet 'dood' is, maar hebben me laten zien dat bewustzijn onderliggend is aan alles. Het is 'het is het spul, waarmee het universum aan elkaar hangt' heb ik iemand wel eens horen zeggen. En dat heeft als gevolg dat alles dat daaruit voorkomt, of het nu de aarde, een mier of een mens is een bewust wezen is. Dat bewustzijn neemt verschillende vormen en gradaties aan in verschillende entiteiten, maar er is hoe dan ook altijd bewustzijn. Want we zwemmen erin.
Hierbij stil staand bedacht ik me dat dit misschien wel het allereerste en allerdiepste programma is waar we als mensen mee behept zijn. En dat dat een verband heeft met alle vragen die ik aan het begin van deze blog stelde. Want als materie dood is en bewustzijn komt alleen tot leven in organismen - zoals een mens - die de capaciteit hebben om bewustzijn zelf te maken (met onze hersenen als de leverancier ervan), dan volgen er op dat basisprogramma als vanzelf een heleboel andere:
we groeien op in de beleving dat wij op onszelf staande wezens zijn, geheel geïsoleerd van anderen omdat we elk een eigen innerlijke biochemische fabriek hebben die 'ons bewustzijn' produceert.
we zijn ons er niet van bewust dat we altijd en overal verbonden zijn met anderen, via het net van bewustzijn waar wij intrinsiek deel van uitmaken, en dat wat ik doe dus altijd een effect heeft op anderen en andersom.
de aarde is geen levend wezen, want ze bestaat uit 'dode materie' (ze heeft geen hersenen als biochemische fabriek die bewustzijn produceert). En omdat ze 'dood' is, hoeven we ons niet verantwoordelijk te voelen voor haar welzijn (veel van onze zorgen om de aarde komen voort uit het feit dat haar bronnen opraken waardoor onze overleving in gevaar komt).
als we sterven dan houdt ons biochemische fabriekje op met bewustzijn produceren en dus houden wij op te bestaan, we hebben maar één leven en moeten er zoveel mogelijk gewin uitslepen.
Zomaar een paar, zij het vergaande gevolgen, van de programmering die het standaard verhaal over onze ontstaansgeschiedenis met zich meebrengt. Zou een ander verhaal tot een ander programma (hebben kunnen) leiden? Ik denk het wel.
RESETTEN
Terug naar de vragen waarmee ik deze blog begon. Want nu ik een basisprogramma als dit zie, begrijp ik weer beter hoe een samenleving als de onze is georganiseerd op een manier die contra-productief is voor het welzijn van mensen, dieren, planten. En dus de aarde als geheel. Over wat nu de exacte oorzaken daarvan zijn, kun je speculeren (en wellicht wijd ik er nog eens een blog aan, laat het weten als je daarop zit te wachten). Wat ik nu interessanter en noodzakelijker vind, is kijken naar de korte en lange termijnoplossingen.
Het goede nieuws is dat die er zijn (en daar wijd ik zeker nog eens een blog aan). Maar welke (praktische) oplossing we ook kiezen, wat voor nu allereerst van belang is, is dat we ons eigen onderzoek (leren) doen. Dat we ons realiseren dat allerlei wijzen van denken en doen, die onze dag en ons leven bepalen, niet zijn ontstaan op basis van wat wij zélf vinden en hebben ondervonden, maar op basis van verhalen die we geleerd kregen. En die je, en dat is het uiteindelijke doel van deze blog, met recht ernstig in twijfel kunt trekken. Het is de hoogste tijd om onszelf aan de hand te nemen. Op weg naar het ontdekken en creëren van nieuwe programma's ten behoeve van het grotere geheel - en daarmee als vanzelf onszelf.